Łatwo go przegapić. Nie jest zbyt widoczny wśród drzew. O jego istnieniu informuje jedynie tabliczka umieszczona przy głównym szlaku. W Puszczy Kampinoskiej, niedaleko Warszawy, tuż przy Dziekanowie Leśnym położony jest cmentarz niemieckich kolonistów.

W zimny, mglisty poranek robi niesamowite wrażenie. Osnuty pewną tajemnicą, dość ponury, wywołuje jednak dreszcz ekscytacji, taki jaki ma się w zetknięciu z nieznanym. 12 czerwca 2014 r. cmentarz został oficjalnie otwarty dla zwiedzających. Stanowi pamiątkę po dawnych mieszkańcach Puszczy, którzy przed wojną stanowili 12,2% ogółu ludności.

Po zakończeniu II wojny światowej cmentarz zdewastowano. Kojarzył się z niemieckim okupantem. Płyty nagrobkowe wywożono i niszczono. Zniknęły wszystkie metalowe elementy, nie wyłączając krzyży. Cmentarz coraz bardziej porastał lasem i odchodził w zapomnienie. Od zupełnej niepamięci uratowało go działanie Stowarzyszenia Nasze Łomianki. Organizacja zainteresowała się nekropolią i postanowiła oddać należny zmarłym szacunek.

Fot. własne.

Fot. własne.

Fot. własne.

Fot. własne.

Cmentarz podlega ochronie mazowieckiego konserwatora zabytków. Dlatego też wszystkie działania musiały być uzgadniane z nim oraz z KPN jako właścicielem gruntu. Porozumienie o współpracy podpisano 5 listopada 2012 r. W wyniku prac odsłonięto pozostałości słupów ogrodzeniowych, co pozwoliło ustalić pierwotne granice cmentarza.

Odnaleziono ślady około 50 grobów. Cmentarz nie ma czytelnego planu, widać jednak dwa skupiska pochówków w okolicy najstarszych dębów. Najstarsza na cmentarzu jest płyta nagrobna młynarza Adolfa Wolffa. Może ona pochodzić z lat pięćdziesiątych XIX w. Z kolei najpóźniejszy pomnik pochodzi z listopada 1940 r. Pochowano wtedy 15-letnią Adelę z rodziny Weimerów. Nie zachował się ani jeden kompletny grób. W 2013 r. tylko jeden pomnik stał pionowo, prawdopodobnie dlatego, że posiadał napisy w języku polskim.

Historia cmentarza jest związana z dziejami wsi Kolonia Dziekanów (później Dziekanów Niemiecki i obecnie Dziekanów Leśny). Po trzecim rozbiorze Polski (1795 r.) dawne majątki kościelne, tzn. Dziekanów i Łomna stały się dobrami rządowymi i utworzyły tzw. Ekonomię Łomna. W 1798 r. została ona wydzierżawiona Antoniemu Trębickiemu, oficerowi Wojska Polskiego i przyjacielowi księcia Józefa Poniatowskiego. To on sprowadził kolonistów i osiedlił ich na tym terenie. Potomkowie pierwszych osadników przenieśli się około 1818 r. do gospodarstw nowo wytyczonej wsi Kolonia Dziekanowska (zwanej też Holendrami Dziekanowskimi). Do 1944 r. mieszkało we wsi 27 rodzin gospodarzy pochodzenia niemieckiego oraz jedna polska rodzina. W 1944 r. osadnicy niemieccy opuścili wieś, pozostawili swoje domy, gospodarstwa oraz cmentarz.

Starsi mieszkańcy Łomianek wspominają dawnych osadników jako ludzi zamożnych, dobrych i starannych gospodarzy. Niektóre nagrobki, odznaczające się szczególnie wysokim kunsztem wykonującego je kamieniarza, mogą być na to dowodem.

Wejście na cmentarz znajduje się od strony Kampinoskiego Szlaku Rowerowego. Obecnie cmentarz został oczyszczony z niepożądanej roślinności, odtworzono jego granice, odświeżono nagrobki i wykonano tablicę informacyjną. Planowane są dalsze prace związane z rewitalizacją nekropolii.

Fot. własne.

Fot. własne.

Bibliografia

1. Cmentarz w Dziekanowie Leśnym, https://www.kampinoski-pn.gov.pl/aktualnosci/wydarzenia/264-cmentarz-w-dziekanowie-lesnym-odnowiony (26.10.2020).
2. KIM na cmentarzu ewangelickim w Dziekanowie Leśnym w gminie Łomianki, http://kacikzwiedzacza.blogspot.com/2015/07/kim-na-cmentarzu-ewangelickim-w.html (26.10.2020).
3. Pustoła-Kozłowska E., Zapomniany cmentarz. Nekropolia kolonistów Dziekanowa Niemieckiego, „Nasze Łomianki” 2014, s. 3-11.

Artykuł przedrukowany za zgodą MojaSocjologia.pl.